Το εγχειρίδιο του πνευματικού ακτιβιστή. Κριτική.

[osho_st]

Το εγχειρίδιο του πνευματικού ακτιβιστή το έχει γράφει ένας αγαπητός φίλος, ο Γιάννης Αυγουστάτος. Πολυμαθής και οξύνους, ψυχίατρος, με σοβαρές γνώσεις σε θέματα εσωτερισμού. Εδώ και χρόνια προσπαθεί να προωθήσει κοινωνικές αλλαγές προς μια ποιο ουμανιστική και πνευματική κοινωνία. Στην προσπάθειά του έχει οργανώσει κάποιες κινήσεις πολιτών τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και κάποιες δράσεις.

Διαφωνούμε σε πολλά, αλλά μια και είναι μια σεβαστή και ενημερωμένη φωνή στο χώρο του εσωτερισμού, αξίζει να τον παρακολουθεί κάποιος και η αντιπαράθεση μαζί του, δεν είναι στείρα.
Έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του και είπα να κρατήσω μερικές σημειώσεις σχετικά. Μια και μου "ρίχνει" σε γνώσεις και οξύνοια, χρειάζεται να επωφεληθώ, χρησιμοποιόντας περισσότερο χρόνο, για να ισοφαρίσω την διαφορά.

[osho_st]

Μια προκαταβολική παρατήρηση είναι πως η προσπάθεια να οικοδομήσεις μια φιλοσοφία και μάλιστα μια κοινωνική δράση, προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την τεκμηρίωση των βασικών σου θέσεων. Μια ελλειπή ή εσφαλμένη τεκμηρίωση δεν οδηγεί απαραίτητα σε αποτυχία ή σε εσφαλμένα συμπεράσματα, αλλά η πιθανότητα να το κάνει είναι ορατή. Ιδίως αν οι απόψεις που προοθείς έχουν μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, οι άνθρωποι που θα τις αποδεχθούν θα το κάνουν σε μεγάλο βαθμό άκριτα. Θα δουν την ικανοποίηση των ανασφαλιών τους παρά τον δρόμο που προσπαθείς να ανοίξεις.
βέβαια υπάρχει και το αντίθετο. Η χρήση τεκμηριωμένων βάσεων σε μια κίνηση, είναι συχνά πολύ μακριά από τις ανάγκες των ανθρώπων που φτάνει η διαχεόμενη πληροφορία, ώστε η προσπάθεια δεν αποκτά δυναμική.

Η βάση λοιπόν του πνευματικού ακτιβιστή, είναι η πνευματικότητα. Δεν διαφωνώ γενικά με την πνευματικότητα, αλλά όταν η πνευματικότητα συνδέεται αναπόσπαστα με μια μη υλιστική θεώρηση του κόσμου, έχω την απαίτηση αυτή η θεώρηση να είναι αποδείξιμη. Οι "προτάσεις" βέβαια ξέρουμε ότι εγγενώς δεν είναι απόλυτα αποδείξιμες, αλλά το γεγονός αυτό δεν καθιστά κάθε "πρόταση" αποδεκτή, λόγο της παραδοχής ότι η απόδειξη είναι σε τελική ανάλυση αδύνατη.

Εδώ να σημειώσω το γεγονός ότι η υλιστική φιλοσοφία μπορεί μια χαρά να σε οδηγήσει σε <<ένα εσωτερικό προσανατολισμό του ατόμου προς μια ευρύτερη υπερβατική πραγματικότητα που συνδέει όλα τα πράγματα σε μια ενωτική αρμονία>> σελ. 17. Βέβαια αυτή η πραγματικότητα δεν θα θεωρείται υπερβατική, ούτε η ενωτική αρμονία τόσο αρμονική, κάτι που φυσικά δεν ισχύει και για τον ακτιβιστή (αν όλα ήταν αρμονικά τι νόημα έχει ο ακτιβισμός.... Όμως η βασική επιδίωξη μιας αντίληψης κοινωνικής ή καλύτερα συμπαντικής ενότητας είναι αλληλένδετη με την υλιστική φιλοσοφία και μάλιστα με την κομμουνιστική θεώρηση. Επί πλέον η κομουνιστική θεώρηση (παλαιότερα) θεωρούσε την αρμονική μετεξέλιξη της κοινωνίας και της σχέσης μας με την φύση, ντετερμινιστικό μονόδρομο.

[osho_st]

Πηγαίνοντας στην σελίδα 19 του βιβλίου βλέπω μια περίεργη άποψη.

......Μας είπαν ότι..... ο νους είναι ένας άγρφος πίνακας....
......αντίθετα, η συνείδηση είναι μια ενδογενής ιδιότητα του εγκεφάλου......
Θα ήταν ποιο ακριβές να πούμε πως η συνείδηση είναι η ποιότητα του εξω-σωματικού Νου, που εκφράζεται μέσα από συγκεκριμένες δομές και λειτουργίες του εγκεφάλου.
......

Μια παρένθενση. Εκτός από την συνείδηση και άλλα πράγματα είνα ενδογενείς ιδιότητες του ανθρώπου. Έτσι και η γλωσική ικανότητα αποτελεί μια ενδογενή ιδιότητα. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι γνωρίζει κάποιος μια γλώσσα χωρίς να την διδαχθεί από τους γονείς του ή το περιβάλλον του. Σημαίνει ότι έχει την ικανότητα να την κατανοήσει και να την μάθει από την φύση του. Ακόμα και να την εξελίξει. Ίσως και να παράγει μια γλώσσα μόνος αν δεν τύχει την γονεεικής εκπέδευσης για προσωπική χρήση. Όταν λοιπόν λέμε ότι η συνείδηση είνα ενδογενής ιδιότητα, δεν σημαίνει ότι γενιόμαστε με ένα πακέτο γνώσεων στο κεφάλι μας, εκτός ίσως από ορισμένες ενστικτώδεις "γνώσεις" όπως ότι τα φίδια είναι επικύνδυνα.
-------------

Εδώ έχουμε περάσει σε ένα εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθεί θέμα. Πως προκύπτει η ύπαρξη ενός εξωσωματικού Νου; Τι φέρνει σαν απόδειξη ο Γιάννης;
Αρχικά τις Near Death Experiences, N.D.E.. Όμως οι N.D.E. δεν έχουν γίνει αποδεκτές επιστημονικά ότι αποτελούν τεκμηριωμένες εξωσωματικές εμπειρίες, αντίθετα έχουμε αρκετές υποθέσεις για την ψυχολογική και φυσιολογική εξήγησή τους χωρίς υπερβατική βοήθεια. Οπότε δεν μπορούμε να τις πάρουμε σαν αποδείξεις. Μετά αναφέρεται στο David Bohm, λέγοντας ότι "θεωρεί τα κβαντικά φαινόμενα καθοριζόμενα από ανεπαίσθητες δυνάμεις που λειτουργούν σε βαθύτερα επίπεδα της πραγματικότητας". Αν και είναι θεωρία που δεν έχει γίνει ευρέως αποδεκτή, η θεωρία αυτή δεν υπονοεί κάτι το υπερβατικό, ή γενικά κάτι εκτός της ύλης, αλλά υποθέτει ότι υπάρχει ένα ακόμα επίπεδο σωματιδίων ή διαμόρφωσης των σωματιδίων που δεν έχουμε προσεγγίσει ακόμα. Πιο κάτω αναφέρει τον Sir John Ecceles, και την θεωρία του για τρία επίπεδα ύπαρξης, που όμως αν την καταλαβαίνω καλά δεν απαιτεί κάποια μη υλική ύπαρξη.

Φυσικά και οι υλιστές θεωρούν την συνείδηση και τα συναισθήματα εκφάνσεις της ύλης, αλλά δεν αρνούνται επίμονα την ανεξάρτητη της ύλης, ύπαρξη του πνεύματος. Δεν έχουν λόγο να το κάνουν. Ουσιαστικά παρατηρούν ότι το βάρος της απόδειξης παραμένει σε όσους υποστηρίζουν την ύπαρξη του πνεύματος εκτός της ύλης. Εκεί ακριβώς διαφοροποιούνται οι άθεοι και οι αγνωστικιστές από τους πιστούς. Δεν παίζει ρόλο αν η πίστη στρέφεται σε μια τελεολογική θεώρηση (όπως η πρώιμη κομμουνιστική θεώρηση), σε ένα δόγμα ή ένα Θεό. Γενικά η έλλειψη απόδειξης είναι το θέμα που τους απασχολεί.
Δεν έπιασα όλα τα σημεία που θίγει ο Γ.Α., αλλά γενικότερα είναι φανερό ότι δεν υφίσταται κάποια σοβαρή απόδειξη περί της μη υλικής ύπαρξης. Αν υπήρχε θα ήταν πρώτο θέμα σε όλα τα μμε και τα paper των πανεπηστημίων θα βρίθανε από έρευνες σχετικά.

Και ο Γ.Α. τελειώνει το κεφάλαιο με την υπόθεση ότι η ίδια η φύση της βιωματικής πνευματικής εμπειρίας καθιστά αυταπόδεικτη την ύπαρξη ενός πνευματικού κόσμου. μέσω της συνταρακτικής αλλαγής και αφίπνισης που παράγει.
Έχοντας κάτι ψιλά από "υπερβατικές" πνευματικές εμπειρίες, θα συμφωνήσω ότι είνα συνταρακτικές και επιρρεάζουν καθοριστικά την ζωή. Όμως όπως η σκέψη και τα συναισθήματα μπορούν μια χαρά να εξηγηθούν σαν εκφάνσεις της ύλης, δεν βλέπω κανένα απολύτως λόγο να μην μπορούν να εξηγηθούν και οι "υπερβατικές" πνευματικές εμπειρίες.

Σαν άνθρωποι που έχουμε κάποια επαφή με τον χώρο της επιστήμης, γνωρίζουμε το Occam's Razor. Η πιθανότητα να υπάρχει ένας πνευματικός κόσμος χωρίς ύλη, δεν μπορεί θεωρητικά να αποκλειστεί, αλλά δεν έχουμε δεδομένα για να θεωρήσουμε την υπόθεση ισχυρότερη από την μη ύπαρξή του. Έτσι η αποδοχή της υπόθεσης, είναι επισφαλής.

[osho_st]

Ίσως μερικοί να θυμούνται την πίστη των πρώτων θεωρητικών του Μαρξισμού σε μια θεμιτή εξέλιξη της κοινωνίας προς τον κομμουνισμό. Εξέλιξη που είναι αναπόφευκτο να συμβεί με βάση της παρατήρηση της παρούσας κατάστασης, του παρελθόντος και με τις ευλογίες της Δαρβινικής θεωρίας, όπου η εξέλιξη οδηγεί ολοένα και σε πλέον κατάλληλες για επιβίωση μορφές τα είδη. Το κακό είναι ότι η εξελικτική θεωρία λέει και άλλα πολλά πράγματα, ενώ η κατανόηση του παρελθόντος και του παρόντος ακόμα και σε θεωρητικό επίπεδο είναι μάλλον αδύνατη για τον άνθρωπο (θεώρημα της μη πληρότητας).
Στην πρόσφατη πολιτικοοικονομική ζωή μας έχει προκύψει μια νέα πίστη. Η πίστη πως οι αγορές και η ελεύθερη οικονομία οδηγούν αναπόφευκτα σε μια βελτίωση της ποιότητας ζωής του συνόλου της κοινωνίας, σε μεγιστοποίηση της ανάπτυξης και ελαχιστοποίηση αν όχι επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων. Βέβαια η οπτική αυτή έχει ανάλογα προβλήματα με την κομμουνιστική προσέγγιση, και μάλλον αγνοεί εξ ίσου, αν όχι και περισσότερο, τις γνώσεις μας για την φύση και την κοινωνία.

Από όσο μπορώ να καταλάβω ο Γ.Α. περιγράφει στο βιβλίο του ένα ακόμα τελεολογικό μοντέλο, όπου την θέση του ιστορικού υλισμού και της αόρατης χείρας της αγοράς, καταλαμβάνει η εξελισσόμενη πνευματική αφύπνιση της κοινωνίας, με ένα χεράκι βοήθειας από μη υλικά επίπεδα. Τώρα ποια είναι ακριβώς η φύση της βοήθειας και οι βοηθοί δεν είμαι σίγουρος ότι το διασαφηνίζει. Το πρόβλημα όμως είναι πως η κοινωνία δεν αποδεικνύει πως πλησιάζει σε μια ουσιαστική πνευματική αφύπνιση. Αντίθετα πολλοί παρατηρούν ότι πιθανόν να εμφανίζεται μια οπισθοδρόμηση στην κατανόηση της ενότητας του ανθρώπου με την κοινωνία και το περιβάλλον. Για παράδειγμα η διαφαινόμενη ταχέα αύξηση των ανισοτήτων, παρά την ταχύτατη βελτίωση της τεχνολογίας και της αύξησης του αεπ, δεν περιγράφει μια κοινωνία όπου τα μέλη της μεριμνούν για το σύνολο, αλλά το αντίθετο.
Οπότε η πνευματική αφύπνιση νομίζω ότι μένει ζητούμενο να επιτευχθεί, ή έστω να μην οδηγηθούμε σε οπισθοδρόμηση, παρά είναι στόχος η επιτάχυνσή της.
----------
edit. αργότερα διαβάζοντας βλέπω ότι η στάση του Γ.Α. για το θέμα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη. Σε αρκετά σημεία δείχνει να αμφισβητεί πως η εξέλιξη προς το καλύτερο είναι μονόδρομος, αλλά μάλλον δέχεται ότι απαιτείται μια ιδιαίτερη προσπάθεια τουλάχιστον από μια "κρίσιμη μάζα" ανθρώπων με κάποια επιθυμητά χαρακτηριστικά, κατά προτίμηση πνευματικούς ακτιβιστές, για την επιθυμητή αλλαγή.

[osho_st]

Προχωρώντας ποιο κάτω το κείμενο βλέπω πως το θέμα ενός μη υλικού κόσμου επανέρχεται συχνά με κάποιες επί πλέον "αποδείξεις". Δεν θα ασχοληθώ άλλο με τις αποδείξεις αυτές. Είναι απίθανο να υπάρχει κάποια τέτοια απόδειξη και να μην την ξέρουμε όλοι. Να μην έχει καταρρεύσει η αθεΐα και ο αγνωστικισμός. Θα ήταν απίθανο να μην την βροντοφώναζαν όλοι οι πιστοί. Και έχοντας παρακολουθήσει δεκάδες τέτοιες συζητήσεις νομίζω ότι η πιθανότητα είναι όντως ασήμαντη. Όμως είπα όμως δεν θα ασχοληθώ άλλο, και αυτό γιατί για το θέμα του πνευματικού ακτιβισμού, δεν έχει καμιά σημασία αν υπάρχει ένας τέτοιος κόσμος, και γενικότερο αν υπάρχει Θεός. Είναι μια συζήτηση άσκοπη, ενδεχομένως και επιζήμια για το θέμα.

Γιατί όμως είναι άσκοπη.
Ας υποθέσουμε ότι έχουμε κάποιον πνευματικό ακτιβιστή. Ένα άνθρωπο δηλαδή που βιώνει ενότητα με την ανθρωπότητα, ίσως και ευρύτερη με όλα τα όντα, ίσως και με το σύμπαν. Που βιώνει αγάπη, που σέβεται το περιβάλλον και τα έμβια όντα. Που είναι μη βίαιος, αλλά και συνάμα ενδιαφέρεται για την εξέλιξη των συνανθρώπων του και για την μείωση της αδικίας και του πόνου στον κόσμο. Που έχει κριτική σκέψη και κατανόηση. Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος, έστω ότι αντιλαμβάνεται ότι δεν υφίσταται κάποιος κόσμος εκτός της ύλης. Υπάρχει κάτι που θα άλλαζε στην δράση του σαν πνευματικός ακτιβιστής;
Απολύτως τίποτα. Αν φυσικά η στάση του είναι αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής και όχι προσπάθεια να υπακούσει σε κάποια υπερβατική αυθεντία. Όμως ο υπάκουος δεν νοείται από ότι καταλαβαίνω σαν πνευματικός ακτιβιστής, αλλά σαν "πρόβατο".

Η μετεξέλιξη του ανθρώπου σε ένα πνευματικό ακτιβιστή, μπορεί να είναι συνειδητή επιλογή και μόνο, στο μέτρο που μπορεί να είναι συνειδητός ένας άνθρωπος, εφόσον κατανοεί βαθιά μέσα του ότι αυτή η στάση είναι η μόνη ενδεδειγμένη.
Είναι μια στάση που δεν υπαγορεύεται από υπερβατική κατανόηση, αλλά από την απλή παρατήρηση του είναι. Δεν χρειάζεται καμιά υπερβατική εμπειρία για να κατανοήσεις ότι μια κοινωνία χωρίς πόλεμο και με αλληλεγγύη είναι επιθυμητή. Δεν χρειάζεται τίποτα άλλο από την απλή παρατήρηση για να καταλάβεις ότι η αγάπη είναι φάρμακο. Η ενσυναίσθηση και η αλληλεγγύη αποτελεί εξελικτική ιδιότητα με γενετική βάση. Ενώ δυστυχώς η πίστη σε ένα μη υλικό κόσμο δεν μειώνει τον εγωισμό και τα πλέον αρνητικά συναισθήματα ή πρακτικές που εμφανίζονται στην κοινωνία.

Έτσι όπως σωστά παρατηρεί ο Γ.Α. ο δρόμος είναι κοινός για τον άθεο και τον ένθεο. Κατά την γνώμη μου, μάλιστα ο άθεος έχει ποιο ξεκάθαρο δρόμο να διανύσει. Και αυτό γιατί συνήθως το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δείχνουμε για τον μη υλικό κόσμο συνδέεται με τον φόβο του θανάτου. Η πίστη σε μια μη υλική ύπαρξή μας, το μόνο που προσφέρει είναι η θεραπεία αυτού του φόβου, και αυτό με εάν εθελοτυφλούμε.... Βλέπετε η μη υλική ύπαρξή μας δεν θα έχει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας που συνδέονται άμεσα με την υλική μας υπόσταση. Αυτό πέρα από αυτονόητο είναι και αποδεδειγμένο, από την αλλαγή προσωπικότητας που εμφανίζεται σε κάποια άτομα, για παράδειγμα μετά από εγκεφαλικό.

Ας αφήσουμε λοιπόν τους φόβους μας στην άκρη, παρέα με την συζήτηση περί της μη υλικής ύπαρξης, και ας ασχοληθούμε με τον πνευματικό ακτιβισμό, θεωρώντας αδιάφορο αν το πνεύμα είναι έκφανση της ύλης ή υπαρκτό εκτός ύλης. Ο ακτιβισμός δεν είναι για τα "πρόβατα".

[osho_st]

Τι τόθελες Μήτρο 'μ το βιολί, δεν σούφτανε σουράβλι.

Διαβάζοντας το βιβλίο συνειδητοποίησα ότι υπάρχει ένα σημαντικό κενό.
Ο σεβασμός σε όλα τα έμβια όντα, η μη βια, η αγάπη, η οικολογική ευαισθησία και η αίσθηση της ενότητος, αλλά και γενικά η στάση του βιβλίου του Γ.Αυγ. απηχούν μια αυτονόητη θέση ως προς την ΜΗ αναγκαία θανάτωση ζώων για τροφή.

Έτσι ο πνευματικός ακτιβισμός δεν βλέπω πως μπορεί να τίθεται σαν στόχος όταν κάποιος δεν κάνει το ελάχιστο, με το να διατρέφεται σαν vegan ή έστω σαν χορτοφάγος.
Το αντίθετο απηχεί μια ηθική που αδιαφορεί για την ΜΗ αναγκαία θανάτωση και την περιβαλλοντολογική επιβάρυνση. Ενώ αντίθετα η χορτοφαγική διατροφή είναι μάλλον ασφαλέστερη για την υγεία, απελευθερώνει χρήμα ή χρόνο για άλλες δραστηριότητες και μειώνει το οικολογικό μας αποτύπωμα.

Δεν βρήκα όμως κάτι σχετικό. Αν και δεν διάβασα προσεκτικά όλο το βιβλίο, νομίζω πως ένα τέτοιο θέμα δεν θα διέφευγε της προσοχής μου. Επειδή όμως μπορεί να κάνω λάθος ή να αναφέρεται σε άλλα κείμενα, κρατάω μια μικρή επιφύλαξη πως ίσως κάπου θα υπάρχει αναφορά.

Αν όμως δεν υπάρχει, η όλη προσπάθεια χτίζεται σε πήλινα πόδια. Η μικτή διατροφή (κρέας και φυτικές τροφές) αν και αποδεδειγμένα δεν είναι αναγκαία για τον άνθρωπο, έχει βαθιές ρίζες σε κοινωνικά στερεότυπα - νόρμες, έτσι η αλλαγή στάσης είναι δύσκολη. Όχι όμως αδύνατη. Βλέπουμε άτομα, που δεν έχουν τα χαρακτηριστικά του πνευματικού ακτιβιστή, να στρέφονται σε φυτοφαγική ή και vegan διατροφή.

Ευτυχώς στο κρέας δεν υπάρχουν κάποιες εθιστηκές ουσίες που να μας υποχρεώνουν να αγωνιστούμε για απεξάρτηση. Η επιλογή μιας φυτικής διατροφής, ειδικά μιας απλής χορτοφαγικής διατροφής, απαιτεί απλά την απόφαση και την δέσμευση σε μια ηθικότερη και λιγότερο βλαπτική στάση για το περιβάλλον. Δεν χρειάζεται κάποια επίπονη προσπάθεια. Και μόνη η συνειδητοποίηση διανοητικά, ούτε καν βιωματικά και μέσω της ενσυνείθσησης, την ενότητα με το όλον, την ηθική και οικολογική σημασία της πράξης, αρκεί.

Αν δεν μπορεί κάποιος να κάνει αυτό το ελάχιστο βήμα, το να προσδοκά ουσιαστικότερες αλλαγές στο είναι του, δεν βλέπω πως μπορεί να επιτευχθεί.

[osho_st]

Είναι ώριμες οι συνθήκες για μια ουσιαστική αλλαγή στην ανθρώπινη κοινωνία; Και αν είναι γιατί δεν έχει γίνει ακόμα;

Η γενική θέση του βιβλίου του Γ.Α. είναι πως μια ουσιαστική αλλαγή είναι εφικτή. Στην πραγματικότητα η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι απλή. Πριν από αρκετά χρόνια η θέση του μαρξισμού ήταν πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σαν κοινωνία είναι δυνατό να λυθούν με κοινωνικές αλλαγές, και δεν οφείλονται στην φύση μας. Η εξέλιξη της επιστημονικής μας γνώσης δεν έχει δώσει ακόμα απάντηση σε αυτό. Όμως μπορούμε να κάνουμε μερικές παρατηρήσεις σχετικά.

Όταν λέω ότι η επιστήμη δεν έχει απαντήσει, αναφέρομαι στην κοινωνιοβιολογία όπου δεν έχει δοθεί απάντηση αν η προσωπικότητά μας, (ή ο ατομικός μας φαινότυπος), είναι κύρια αποτέλεσμα της γονιδιακής μας φύσης ή της επίδρασης του περιβάλλοντος. Σίγουρα πάντως συμμετέχουν και τα δύο. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, θα μπορούσε το σύνολο των ανθρώπων να έχει μια ουσιαστικά διαφοροποιημένη μέση εξέλιξη, ώστε να χαρακτηρίζεται από αγάπη, μη βια, κριτική σκέψη, αλληλεγγύη, συνεργατικότητα;

Με μια άλλη οπτική, η κοινωνία μας έχει την μορφή που έχει λόγο της γονιδιακής μας φύσης ή χωρίς αλλαγές στο γονίδιο μπορεί να υπάρξει μια πολύ διαφορετική κοινωνία.
Μήπως η αλλαγή σε μια μικρή ομάδα, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα που θα επιδράσει συνολικότερα οδηγώντας σε μια αλλαγή την ανθρωπότητα;

Εκείνο που γνωρίζουμε σήμερα είναι ότι ο άνθρωπος (και εν μέρη και άλλα είδη) εμφανίζει ορισμένα χαρακτηριστικά που είναι επιθυμητά για τον πνευματικό ακτιβιστή. Έτσι εμφανίζει φαινόμενα αλληλεγγύης, συνεργασίας, ενσυναίσθησης, κριτικής σκέψης, οικολογικές ανησυχίες κ.α. Όμως αν και αποτελούν ένα βασικό κομμάτι της φύσης του, δεν καθορίζουν συνολικά την συμπεριφορά του.
Στο βιβλίο του ο Ντόκινς, ο τυφλός ωρολογοποιός, προσπαθεί να εξηγήσει το φαινόμενο της ύπαρξης κάποιων τέτοιων θετικών, ας τα ονομάσουμε, χαρακτηριστικών και την παρουσία άλλων αρνητικών χαρακτηριστικών, όπως ο εγωισμός και η επιθετικότητα. Ο Ν. αφήνοντας στην άκρη τα συναισθήματα, και την έννοια του καλού και κακού που μπορεί να έχει ο καθένας, παρατηρεί ότι τα "θετικά" στοιχεία προσδίδουν ένα πλεονέκτημα στην επιβίωση των γονιδίων. Κάτι που εξηγεί την εμφάνισή τους, σε κάποιες μορφές και σε άλλα είδη. Όμως η επικράτησή τους δεν είναι πλήρης. Γιατί; Μάλλον τα αρνητικά στοιχεία, έχουν και αυτά κάποια πλεονεκτήματα για την επιβίωση των γονιδίων.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Κάποια μέλη της κοινωνίας με υψηλό δείκτη θετικών στοιχείων, μπροστά σε ένα πρόβλημα που απειλεί την κοινωνική ομάδα τους, θα είναι και αυτά που θα θυσιαστούν πρώτα για να προστατέψουν το σύνολο. Όμως αυτό οδηγεί σε επιβίωση των γονιδίων των μελών, που νοιάζονται περισσότερο για τον εαυτούλη τους. Σε μια ποιο ακραία προσέγγιση, τα πλέον ευαίσθητα άτομα δεν θα δώσουν εύκολα απογόνους, μια και θα έχουν εκείνο το προφίλ επιτυχίας που καθιστά υποσυνείδητα "ασφαλές στοίχημα" (αν και συχνά λάθος στοίχημα) την θέση τους ως γονείς, κάποιες φορές και οι ίδιοι θα αποφύγουν να φέρουν στον κόσμο παιδιά που θεωρούν σίγουρο ότι θα βασανιστούν.

Μιλώντας λοιπό για την επιβίωση των γονιδίων, που είναι και το "ζητούμενο" στην εξέλιξη του είδους, τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά στοιχεία βοηθούν σε ένα συγκερασμό μεταξύ τους. Ίσως τη πλήρης επικράτηση, των θετικών, να οδηγούσε σε εξελικτικό άλμα, αλλά η επικράτηση αυτή είναι δύσκολη αν όχι αδύνατη.
Αντίστοιχα οι κοινωνικές ομάδες με υψηλό ποσοστό θετικών χαρακτηριστικών, θα είναι ευάλωτες σε επιθέσεις άλλων ομάδων με υψηλό ποσοστό αρνητικών χαρακτηριστικών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ριζικές αλλαγές, δεν μπορούν να επιτευχθούν τοπικά, αλλά πρέπει να εμφανιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά μια έννοια αυτό λέει και η εξελικτική θεωρία, δεν υπάρχουν μεγάλες αλλαγές στην φύση των ειδών, αλλά μικρές που επεκτείνονται σε μεγάλο αριθμό γενεών.